4 nguyên tắc Khắc kỷ để đương đầu với Thế giới
Thomas Jefferson qua đời với một tập tác phẩm của Seneca trên giá sách của ông. George Washington sở hữu một bản sao quý giá về triết học La Mã "Morals by Way of Abstract" (Đạo đức thông qua Trừu tượng), mà ông thường xuyên tham khảo.
Thật vậy, Seneca đã truyền cảm hứng cho nhiều người trong số những Người Cha Lập quốc, những người đã ghi nhận ông và các đồng nghiệp Khắc kỷ của ông với những ý tưởng đã hình thành nên Tuyên ngôn Độc lập.
"The Obstacle Is the Way: The Timeless Art of Turning Trials into Triumph" (Trở ngại là Con đường: Nghệ thuật Vượt thời gian Biến Thử thách thành Chiến thắng) của triết gia Ryan Holiday đã cho thế giới thấy rằng ảnh hưởng của Seneca vẫn tiếp tục trong thế kỷ 21.
Cuốn sách, vay mượn từ niềm tin của Khắc kỷ về việc đối mặt với những thách thức với sự điềm tĩnh, đã bán được hơn một triệu bản kể từ khi xuất bản, trở thành cuốn sách yêu thích của các vận động viên hàng đầu và vô số người thành đạt. Seneca thậm chí còn xuất hiện trong một bộ phim gần đây đánh dấu tiểu sử truyền hình đầu tiên của ông.
Bộ phim miêu tả sự nghiệp của triết gia với tư cách là cố vấn cho Hoàng đế Nero bốc đồng, đặt một khuôn mặt lên người đàn ông thường được trích dẫn nhưng bí ẩn.
Vậy, người La Mã này là ai đã truyền cảm hứng cho vô số người? Và tại sao ông ấy vẫn còn quan trọng?
Các nhà khắc kỷ, hiện đại và cổ đại
Khi Aleksandr Solzhenitsyn viết ra những hoài nghi của mình về chế độ độc tài của Stalin trong một bức thư riêng, chính quyền Xô Viết đã đày ông đến một trại lao động khổ sai. Thay vì làm suy sụp tinh thần của ông, sự đau khổ của Solzhenitsyn lại củng cố thêm cam kết của ông đối với sự thật. "Khi bạn đã cướp đi mọi thứ của một người," ông suy ngẫm nhiều năm sau khi được giải phóng, "anh ta không còn nằm trong quyền lực của bạn nữa - anh ta lại được tự do."
Những lời của Solzhenitsyn cũng có thể đến từ chính Seneca. Con trai của một nhà hùng biện, sử gia và giới tinh hoa cưỡi ngựa nổi tiếng, Seneca sinh ra ở Córdoba, Tây Ban Nha, vào năm 4 trước Công nguyên. Khi còn là một cậu bé, ông chuyển đến Rome để nghiên cứu hùng biện và triết học, điều này đã tạo điều kiện cho ông vươn lên trở thành một thượng nghị sĩ và chính khách nổi tiếng.
Vào năm 41 sau Công nguyên, Seneca bị Hoàng đế Claudius đày đến Corsica vì bị cáo buộc tham gia vào một vụ bê bối chính trị. Ông bị tước đoạt tự do và bị chia cắt khỏi gia đình. Tuy nhiên, cuộc sống lưu vong không làm ông bị tổn thương. Như sau này ông sẽ viết, lặp lại cái nhìn sâu sắc của Solzhenitsyn, "Một người đàn ông khôn ngoan hài lòng với số phận của mình, dù nó có thể là gì, mà không mong muốn những gì anh ta không có."
Có phần giống như Solzhenitsyn, Seneca bị lưu đày trong tám năm, sau đó ông trở về để dạy kèm cho vị hoàng đế tương lai Nero. Ở tuổi 69, ông bị buộc tội âm mưu chiếm đoạt ngai vàng. Mặc dù vô tội, Nero đã ra lệnh cho ông tự sát. Sự thanh thản trong những giây phút cuối cùng của ông đã truyền cảm hứng cho những bức tranh tuyệt đẹp như "Cái chết của Seneca" của Manuel Sánchez.
Thư của Seneca: Triết học như một cách sống
Seneca đã viết 12 tiểu luận, chín bi kịch, một tác phẩm châm biếm và một bộ sưu tập thư nổi tiếng. Cựu giám đốc điều hành Liên đoàn Bóng đá Quốc gia Michael Lombardi gần đây đã nói rằng các tác phẩm của Seneca là một phần trong thói quen đọc hàng ngày của ông. Chúng khuyên ông rằng trong “một nghề có nhiều ảnh hưởng từ bên ngoài, luôn luôn tốt khi tự nhắc nhở bản thân mỗi ngày chỉ lo lắng và làm việc về những gì bạn có thể kiểm soát.”
Các bức thư này bao gồm 124 suy tư được viết trong những năm cuối đời của Seneca. Chúng gửi đến một "Lucilius", người mà Seneca mô tả là quản lý tài chính của Sicily dưới thời trị vì của Nero. Không rõ liệu Lucilius có tồn tại hay không và liệu sự hướng dẫn của Seneca có giúp ông trở thành một nhà lãnh đạo vĩ đại như nó đã giúp ông Lombardi hay không. Điều quan trọng là, đối với Seneca và đối với người La Mã, triết học chủ yếu là một hệ thống để sống tốt và hiệu quả.
Nghiên cứu triết học nhằm mục đích hỗ trợ chúng ta vượt qua những thử thách và khó khăn của cuộc sống. Chúng ta đã thấy ảnh hưởng của một số nguyên tắc khắc kỷ ở những người vĩ đại như Solzhenitsyn. Dưới đây là bốn nguyên tắc thực tế hơn từ những bức thư của Seneca.
Cuộc sống tốt nhất là đơn giản và điều độ
Số người sống trong nghèo đói đã giảm đều đặn trong vài thập kỷ qua. Đối với phần lớn dân số thế giới, sự tồn tại mang lại những tiện nghi chưa từng có trong lịch sử. Bất chấp xu hướng tích cực trên toàn thế giới về sức khỏe vật chất, nhân loại cũng phải đối mặt với tỷ lệ lo lắng, trầm cảm và các bệnh tâm lý liên quan ngày càng gia tăng. Chỉ riêng tại Hoa Kỳ, 29% người trưởng thành đã được chẩn đoán mắc bệnh trầm cảm. Tại sao một thế giới giàu có hơn lại khốn khổ hơn?
Là một chính khách La Mã, Seneca không xa lạ gì với sự giàu có. Tuy nhiên, ông cũng biết rằng sự giàu có là biểu tượng của sự suy tàn về tinh thần và tâm lý chứ không phải là sự thành công. Ông khuyên: “Chỉ ăn để bớt đói, chỉ uống để bớt khát, chỉ mặc để tránh rét”. Mối quan hệ giữa sự giàu có và sự mãn nguyện rất phức tạp, nhưng có một điều rõ ràng: Sự phong phú có thể tạo ra những nhu cầu sai lầm. Sự điều độ có hiệu quả chống lại sự thái quá và những vấn đề thừa thãi. Đối với những người có sự lựa chọn, sự đơn giản là tốt nhất.
Chăm chỉ hướng tới những mục tiêu tốt đẹp
Đơn giản có nghĩa là tiết kiệm, nhưng không có nghĩa là thờ ơ. Seneca biết rằng một người không có mục tiêu và khát vọng sẽ phải chịu đựng sự khốn khổ hoặc sự chậm chạp buồn tẻ. Sự vô định là một đặc điểm của cái mà nhà khoa học nhận thức John Vervaeke gọi là “cuộc khủng hoảng ý nghĩa”, một sự xa lánh thế giới đã tạo ra chủ nghĩa hư vô và sự lo lắng trong một bộ phận lớn dân số thế giới.
Để tránh số phận tai hại này, như Seneca nói, chúng ta phải “bận rộn với những sở thích tốt đẹp”. Chúng ta có thể làm việc chăm chỉ trên một đề xuất kinh doanh, học để lấy bằng cấp hoặc làm cỏ vườn của chúng ta. Seneca có một danh sách dài những thành tựu để minh họa những lợi ích của sự siêng năng. Triết lý của ông về đạo đức nghề nghiệp được Washington vô cùng ngưỡng mộ, người đồng ý rằng “người bận rộn không có thời gian cho sự buông thả, và đó là một điều hiển nhiên rằng những tệ nạn của giải trí có thể bị loại bỏ bởi công việc khó khăn”.
Chấp nhận cảm xúc nhưng đừng nuông chiều chúng
Năm 2013, Phòng thí nghiệm Nhà hát Getty Villa đã ủy quyền cho nhóm kịch Not Man Apart dàn dựng vở bi kịch “The Madness of Hercules” của Seneca. Vở kịch miêu tả một chuỗi cơn giận dữ, trong lần cuối cùng Hercules giết cả gia đình mình. Những lần Seneca thường xuyên gặp phải bệnh tật, tù đày và lưu vong đã mang đến nhiều dịp để trải nghiệm sức mạnh và sự nguy hiểm của những cảm xúc mãnh liệt.
Cuộc đời của Phó Đô đốc Hải quân Hoa Kỳ và ứng cử viên phó tổng thống năm 1992 James Stockdale cũng vậy, cuốn hồi ký bán chạy nhất của ông “In Love and War” kể lại những trải nghiệm khi còn là tù nhân chiến tranh ở Việt Nam, mà ông đã chịu đựng một phần nhờ thực hành các nguyên tắc khắc kỷ.
Các Stoic thường bị hiểu lầm là từ chối hoàn toàn cảm xúc. Tuy nhiên, họ biết rằng cảm xúc là tự nhiên và không thể tránh khỏi. Seneca nói với chúng ta rằng “nước mắt rơi, dù chúng ta có cố gắng ngăn chặn chúng như thế nào, và bằng cách rơi xuống, chúng xoa dịu tâm hồn”.
Nỗi buồn không vốn dĩ là xấu. Chính sự nuông chiều quá mức trong nỗi buồn đã làm suy yếu khả năng lý luận và hành động theo yêu cầu của tình huống của chúng ta. Stockdale đã nhận ra điều đó trong bảy năm bị giam cầm kinh hoàng. Như Seneca đã nhắc nhở ông, chúng ta nên để nước mắt “rơi, nhưng đừng ra lệnh cho chúng làm như vậy”.
Chú ý đến tương lai nhưng chỉ một cách tiết kiệm
Nhà tâm thần học người Mỹ Aaron T. Beck, trong cuốn sách có ảnh hưởng của ông “Cognitive Therapy of Depression”, đã ghi nhận sự khăng khăng của Stoic trong việc bác bỏ “những nhận thức sai lệch” đã cung cấp thông tin cho nền tảng của Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT). Tính đến năm 2023, CBT có hiệu quả được ghi nhận rõ ràng nhất trong các phương pháp điều trị lâu dài cho bệnh trầm cảm lâm sàng.
Seneca cho rằng hầu hết các nhận thức sai lệch đều bắt nguồn từ trí tưởng tượng. Chúng ta thường thấy trước những điều bất hạnh và bất hạnh mà không có động cơ, phóng đại quá khứ không thể thay đổi hoặc phóng chiếu lên hiện tại của chúng ta những giả thuyết gây ra sợ hãi. Một cuộc sống sống giữa những dòng chảy dao động của tư tưởng và thời gian là vĩnh viễn không ổn định.
Seneca nhận xét: “Bến cảng duy nhất an toàn trước những cơn bão dữ dội của cuộc đời này là sự khinh thường tương lai, một lập trường vững chắc”. Seneca không tán thành việc hoàn toàn bỏ bê những gì sắp xảy ra. Như CBT khuyến nghị, đó là về việc loại bỏ những thói quen tinh thần khiến chúng ta mất tập trung khỏi “hiện tại” thực sự để tạo ra một “sau đó” xa vời.
Tương lai là không thể đoán trước, bị ảnh hưởng bởi “những cơn bão dữ dội”. Tốt nhất là đo lường sự chú ý mà nó nhận được, kẻo những cơn bão nhấn chìm chúng ta.
Những ý tưởng đơn giản nhưng ghê gớm của Seneca lan tỏa khắp trí tưởng tượng phổ biến, có thể là trong phim tiểu sử, đổi mới tâm lý trị liệu hoặc những câu chuyện đầy cảm hứng về khả năng phục hồi trong chiến tranh. Các nguyên tắc của Stoic đã truyền cảm hứng cho hàng triệu người chịu đựng đau khổ, đạt được sự vĩ đại, và thậm chí, trong trường hợp của những người cha sáng lập, đặt nền móng cho một quốc gia mới thành lập.
Những người theo chủ nghĩa khắc kỷ biết rằng việc nắm bắt các nguyên tắc về mặt khái niệm dễ dàng hơn là thực hành chúng hàng ngày, do đó có nhiều “cẩm nang cuộc sống” của họ. Bản thân Seneca đã thực hành một loạt các bài tập, bao gồm viết nhật ký suy nghĩ về những chiến công và thiếu sót hàng ngày, thiền định về sự hữu hạn của cuộc sống và trau dồi kỹ năng hùng biện của mình để chiến thắng trong mọi dịp. Những thực hành này đã giúp người La Mã chống chọi với thế giới, và chúng cũng có thể giúp chúng ta sống một cuộc sống tốt đẹp hơn, vĩ đại hơn.
Theo The Epochtimes
Minh Nguyệt
