Đọc sách nuôi dưỡng 10 khí chất thấu hiểu đạo quân tử
Mọi người đều biết rằng đọc sách có thể nâng cao phẩm chất, nhưng điều này hoàn toàn không phải vì kiến thức tăng lên. Dinh dưỡng tinh thần không thể hiện ở bề rộng kiến thức. Đạo gia cho rằng "khí" là gốc rễ và cầu nối của tinh thần con người, khí đủ thì tinh đầy mà thần hòa. Sở dĩ đọc sách có thể nâng cao phẩm chất của con người, nuôi dưỡng tâm hồn, chính là vì có thể dưỡng khí.
Nhà văn đời Thanh Viên Mai nói: "Đọc sách chỗ tốt tâm trước giác, lập tuyết sâu thời đạo đã truyền". Có nghĩa là: Hiểu được nội hàm tinh thần của sách, tâm sẽ có sự lĩnh ngộ; lập tuyết có nghĩa là, giống như người nhà Tống là Dương Thời làm được trình môn lập tuyết, thành tâm thành ý, mới có thể truyền đạo cho người đó. Đọc sách có thể dưỡng "thập khí" của con người.
Nuôi dưỡng sự tĩnh lặng, loại bỏ sự nóng nảy
Trong Kinh Đại Học có câu: "Tri chỉ nhi hậu hữu định, định nhi hậu năng tĩnh, tĩnh nhi hậu năng an, an nhi hậu năng lự, lự nhi hậu năng đắc" (Biết dừng đúng chỗ thì mới có sự định tĩnh, định tĩnh rồi mới có thể an nhiên, an nhiên rồi mới có thể suy xét thấu đáo, suy xét thấu đáo rồi mới có thể đạt được mục đích). Câu này đã chỉ ra một quá trình tu tâm dưỡng tính trọn vẹn.
Chữ Tĩnh ở vị trí thừa trước, kế sau, có vai trò rất quan trọng. Tĩnh mới có thể quan sát sự biến đổi, tĩnh mới có thể kiểm soát hành động; nóng nảy thì sẽ mất kiểm soát, hấp tấp hành động sẽ sinh ra rối loạn. Tĩnh là một loại công phu thật sự.
Đối với việc đọc sách học tập, "Ghế dài phải ngồi mười năm lạnh lẽo", đặc biệt phải chú ý tĩnh tâm nghiên cứu, không sợ ngồi ghế lạnh. Đọc sách yêu cầu môi trường yên tĩnh, tâm lý bình tĩnh, nội tâm thanh tịnh, nếu tâm hồn lơ đãng, tâm trạng rối bời, nóng nảy thì không thể đọc được sách. Một người toàn tâm toàn ý đắm chìm vào việc đọc sách, trên thực tế đã bước vào một trạng thái tu luyện bản thân, là sự tu dưỡng phẩm chất cá nhân.
Kiên trì đọc sách học tập, ngày qua ngày, tự nhiên "khí chất tĩnh lặng" trên người sẽ ngày càng nhiều, khí chất nóng nảy sẽ ngày càng ít, có thể luyện được công phu loại bỏ sự can thiệp, giữ được tĩnh lặng giữa chốn ồn ào, tăng cường khả năng bình tĩnh trước nguy hiểm, không hoảng hốt trước biến cố.
Nuôi dưỡng khí chất tao nhã, loại bỏ sự tầm thường
"Bụng có thơ sách khí tự hoa", đọc sách có thể khiến khí chất con người thêm phần tao nhã. Tăng Quốc Phiên từng nói: "Đọc sách có thể thay đổi khí chất." Sách hay đọc càng nhiều, khí chất càng tốt.
Yêu thích đọc sách, không chỉ thẩm mỹ được trực tiếp hun đúc, nâng cao, mà tầm nhìn còn trở nên rộng mở, tư duy trở nên sâu sắc, tinh thần trở nên cao thượng, phẩm đức trở nên cao quý, cử chỉ trở nên tao nhã, nâng cao toàn bộ tầng lớp và sức hấp dẫn của việc làm người và xử thế, khiến tri thức sản sinh ra sức mạnh绵延 không dứt.
Ngược lại, không thích đọc sách, tri thức sẽ lão hóa, tư duy sẽ cứng nhắc, năng lực sẽ thoái hóa, sẽ "lấy cái ngu muội của mình, muốn làm cho người khác sáng tỏ", trong những việc nhỏ và lợi ích nhỏ nhặt chi li, từng bước tính toán, từ cá nhân nhỏ bé đến toàn xã hội sẽ trở nên đầy rẫy thói đời, mùi đồng tiền ngày càng nồng nặc.
Nuôi dưỡng tài khí, loại bỏ sự cố chấp
Nói chung, như Tây Hán Lưu Hướng đã nói: "Sách cũng như thuốc, đọc sách hay có thể chữa khỏi ngu dốt". Chu Hi cũng từng nói: "Cách học không gì bằng khảo cứu đến cùng sự lý; muốn hiểu rõ tận cùng, nhất thiết phải đọc sách."
Nói cụ thể hơn, câu thơ "Đọc sách phá vạn quyển, hạ bút như có thần" của Đỗ Phủ đã lưu truyền ngàn đời, Tôn Chú đời Thanh cũng nói: "Thuộc lòng ba trăm bài thơ Đường, không biết làm thơ cũng biết ngâm." Những điều này đều nói rằng đọc sách có thể nuôi dưỡng tài khí của con người.
Đọc nhiều sách, trình độ nhận thức được nâng cao, nhìn nhận sự việc sẽ đứng ở tầm cao hơn, nhìn thấu đáo hơn. Kiến thức tích lũy càng nhiều, suy nghĩ sẽ càng toàn diện, góc nhìn sẽ càng độc đáo, áp dụng được vào nhiều việc. Khi giải quyết vấn đề, cũng sẽ thiết thực hơn, không còn đầu óc trống rỗng, cũng không thiếu cách giải quyết; đọc càng nhiều, giải quyết vấn đề càng có ý tưởng, càng có nhiều phương pháp hữu dụng.
Nuôi dưỡng tinh thần phấn chấn, từ bỏ sự trì trệ
Trong Kinh Đại Học có câu: "Cẩu nhật tân, nhật nhật tân, hựu nhật tân" (Nếu có thể làm mới mỗi ngày, thì hãy làm mới mỗi ngày, lại làm mới mỗi ngày). Xã hội đang phát triển và thay đổi, đặc biệt là trong thời đại bùng nổ thông tin và biến đổi nhanh chóng như hiện nay. Vì vậy, để theo kịp những thay đổi của thời đại, không ngừng tự đổi mới, chúng ta chỉ có thể thực hiện thông qua việc đọc sách, từ đó mới có thể an thân lập mệnh.
Như Phùng Mộng Long thời nhà Minh đã nói: "Muốn biết việc đời, cần đọc sách người xưa." Ni Nguyên Lộ thời Minh mạt cũng nói: "Nên lấy việc đọc sách để hiểu thấu sự đời."
Nếu không nhìn thấy sự phát triển và thay đổi nhanh chóng của thế giới ngày nay, chúng ta sẽ trở nên bảo thủ, trì trệ, uể oải. Người yêu sách, biết cách đọc sách, sẽ có tầm nhìn rộng mở, tấm lòng bao la, nhãn quan sắc bén, tự giác quan sát những xu hướng mới nhất của thế giới, đầu óc minh mẫn.
Nuôi dưỡng khí phách, từ bỏ sự lười biếng
Thời nhà Minh, Viên Liễu Phàm có viết một cuốn sách tên là Liễu Phàm Tứ Huấn, trong đó có một câu khiến người ta khó quên: "Thiên hạ người thông minh tài giỏi không ít, vậy mà đức hạnh không tăng tiến, sự nghiệp không mở rộng, chỉ vì hai chữ yên phận, để lỡ cả đời."
Yên phận chính là quá lười biếng, chểnh mảng, được chăng hay chớ, chính là cái gọi là sống qua ngày, người hiện đại gọi là "nằm thẳng". Con người ai cũng có tính lười biếng, ham thích an nhàn, nhưng "ngọc không mài, không thành đồ", không quản được bản thân thì làm sao thành công lập nghiệp, đào tạo nhân tài? Gia Cát Lượng trong "Giới Tử Thư" đã sớm khuyên răn: "Không học thì không thể mở mang tài năng, không có chí thì không thể thành công trong học tập".
Vương An Thạch cũng nói trong bài thơ Tặng ngoại tôn: "Năm trẻ mặc tình ham thích lê lựu, lớn lên cần phải đọc sách năm xe."
Càng có chí hướng cao xa, chăm chỉ đọc sách, càng phát hiện ra mình biết quá ít, sẽ càng nỗ lực học tập, sức mạnh cầu tiến đó quả thật là đầy khí phách, dù khó khăn đến đâu cũng không thể ngăn cản.
Nuôi dưỡng khí độ, từ bỏ sự nhỏ nhen
Khí độ là một loại tầm nhìn, một loại cảnh giới, cũng là một loại tấm lòng. Muốn rèn luyện khí độ, nhất định phải trải nghiệm và đọc sách. Đọc sách có thể nâng cao tầm nhìn, hun đúc cảnh giới, mở rộng tấm lòng. Âu Dương Tu thời Bắc Tống nói "Cố gắng học tập, đọc rộng, đủ để hiểu biết xưa nay", cùng thời Bắc Tống, câu nói của Lưu Di thì càng nổi tiếng - "Đọc vạn cuốn sách, đi vạn dặm đường".
Có người đọc sách vì lợi ích cá nhân, vì vợ con; có người đọc sách vì nước vì dân, dù bản thân không có tiền nhưng vẫn lo lắng cho thiên hạ, thực hiện "lo trước cái lo của thiên hạ, vui sau cái vui của thiên hạ", "nếu có lợi cho quốc gia, dù sống chết cũng cam lòng, nào vì họa phúc mà tránh né", đó là một khí phách lớn lao biết nhường nào, khiến người ta kính trọng và noi theo. Loại người thứ nhất, sách đọc còn quá ít, chưa đọc thấu. Loại người thứ hai, mới thực sự lĩnh hội được cái hay của việc đọc sách.
Nuôi dưỡng chính khí, từ bỏ tà khí
Nho gia rất coi trọng chính khí, câu nói hào hùng nhất chính là của Mạnh Tử: "Ta giỏi nuôi dưỡng khí hào nhiên của ta, khí ấy chí đại chí cương, nuôi dưỡng bằng sự ngay thẳng mà không có hại, thì sẽ lấp đầy trời đất". Câu nói giản dị nhất chính là của Bồ Tùng Linh: "Kẻ si mê sách vở ắt văn chương hay, kẻ si mê nghệ thuật ắt kỹ năng giỏi". Nuôi dưỡng như thế nào? Làm sao cho hay? Đương nhiên phải đọc sách.
Chính khí không thịnh, tà khí ắt lộng hành; tà khí lộng hành, con người ắt gặp tai ương. Văn hóa truyền thống Trung Quốc rất coi trọng lễ nghĩa liêm sỉ, yêu cầu người đọc sách phải là người chính trực, phẩm hạnh cao thượng. Người quân tử phải "tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ", để bảo vệ chính nghĩa, phát huy chính khí, trước hết bản thân phải ngay thẳng, chính trực, đúng như câu nói "Người ngay thẳng, không cần ra lệnh mà người ta tự làm theo; người không ngay thẳng, dù ra lệnh cũng không ai nghe".
Lễ nghĩa liêm sỉ, là cần phải biết; phẩm hạnh và đạo đức, là cần phải làm. Trước đó, cần phải học từ sách vở, thụ giáo từ thầy cô. Không có khâu đọc sách, cả quá trình "tu, tề, trị, bình" sẽ rất khó liên kết với nhau, phải đi rất nhiều đường vòng, đường sai, hà cớ gì phải làm vậy?
Nuôi dưỡng dũng khí, từ bỏ sự nhút nhát
Cái gọi là không biết thì không sợ, đó là một sự liều lĩnh ngu xuẩn và tự phụ mù quáng. Có kiến thức mới có dũng khí, tài năng cao mới dám làm. Luận Ngữ đã giải thích rất rõ ràng: "Người nhân từ ắt có dũng khí, người dũng cảm chưa chắc đã nhân từ", "Người nhân từ không lo lắng, người trí tuệ không mê muội, người dũng cảm không sợ hãi".
Không ngu dốt, có kiến thức, đương nhiên phải đọc sách. Đọc sách có thể tăng thêm kiến thức, từng trải, tự nhiên dũng khí cũng lớn hơn. Có câu nói, mọi nỗi sợ hãi của con người đều bắt nguồn từ sự không biết, vì không rõ ràng lợi hại, họa phúc; biết rồi thì tự nhiên không dễ bị dọa hoặc hoảng loạn, đó cũng chính là dũng khí.
Nuôi dưỡng hòa khí, từ bỏ bá khí
Hòa, có thể nói là khái niệm cốt lõi của văn hóa Trung Quốc, Nho, Phật, Đạo đều đề cập đến. Như trong Kinh Dịch có câu 'Thái hòa', "Thiên đạo biến hóa, mỗi thứ đều đúng với bản tính của mình, bảo vệ sự hòa hợp thái hòa, mới có lợi cho sự chính trực". Có nghĩa là thiên đạo biến hóa, khiến vạn vật phát triển theo quy luật tự nhiên, 'thái hòa' là sự hòa hợp cao nhất.
Khổng Tử nói "Hòa là quý", Lão Tử nói "Vạn vật mang âm mà ôm dương, xung khí để tạo nên sự hòa hợp". Vì vậy con người cần tu dưỡng hòa khí của bản thân, đọc sách là một phương pháp hữu hiệu.
Tâm bình mới có thể khí hòa, tâm tĩnh mới có thể tâm bình, đọc sách có thể tĩnh tâm, tự nhiên sẽ sinh ra hòa khí. Ngoài ra, trong quá trình đọc sách, tầm nhìn cao hơn, tấm lòng rộng mở hơn, tự nhiên sẽ bao dung hơn, hòa khí trong lòng cũng sẽ ngày càng tăng. Thông qua việc đọc sách để có được chính khí và thiện niệm, cũng có thể khiến con người nhìn thế giới và người khác bằng ánh mắt từ bi, hòa ái hơn.
Nuôi dưỡng vận khí, từ bỏ xui xẻo
Tục ngữ có câu: "Cơ hội chỉ dành cho người có sự chuẩn bị". Một người đọc nhiều sách, có tích lũy, khi gặp cơ hội sẽ dễ dàng nắm bắt hơn. Nguyên lý tích cực, chính là câu nói của Tô Thức: "Xem xét rộng rãi mà chọn lọc, tích lũy nhiều mà sử dụng ít"; nguyên lý tiêu cực, chính là câu nói của Vương An Thạch: "Đọc sách tưởng đã nhiều, xử lý việc mới biết là chưa đủ", và câu nói của Lục Du: "Sách đến lúc dùng mới hận ít, việc không trải qua không biết khó". Có cơ hội mà nắm bắt được, cũng giống như tăng thêm vận may.
Hơn nữa, người đọc nhiều sách, có học thức, cơ hội của họ cũng sẽ nhiều hơn, vì tầm nhìn của họ rộng lớn hơn, tư duy chi phối hành vi, không gian hoạt động và sân khấu bên ngoài cũng sẽ vô thức mở rộng theo, cơ hội gặp được tự nhiên cũng sẽ nhiều hơn. Đây lại là một tầng ý nghĩa của việc đọc sách để nuôi dưỡng vận may.
Theo Secretchina
Minh Nguyệt
