Nghe Khổng Tử giải thích vì sao quân tử hiền như ngọc?
Quân tử vốn là cách gọi chung cho tầng lớp quý tộc, về sau Nho gia cho rằng người có phẩm chất đạo đức cao thượng đều có thể gọi là quân tử. Từ xưa đến nay, người Trung Quốc thường dùng từ "ôn nhuận như ngọc" để hình dung người quân tử.
Sách Lễ Ký - Ngọc Tảo có ghi: "Cổ chi quân tử tất bội ngọc, quân tử vô cố, ngọc bất ly thân" (Người quân tử thời xưa nhất định phải đeo ngọc, người quân tử không có lý do gì thì ngọc không rời khỏi thân).
Người quân tử lấy ngọc làm chuẩn mực để tu dưỡng đạo đức
Vậy tại sao người quân tử thời xưa lại coi trọng ngọc như vậy? Và tại sao lại dùng "ôn nhuận như ngọc" để hình dung người quân tử? Tử Cống, học trò của Khổng Tử, cũng từng hỏi Khổng Tử câu hỏi này, ông hỏi rằng: "Tại sao người quân tử coi trọng ngọc mà xem thường đá đẹp? Có phải vì ngọc hiếm mà đá đẹp thì nhiều không?"
Khổng Tử bèn giải đáp cặn kẽ và kiên nhẫn câu hỏi này: "Phi vị ngọc chi quả cố quý chi, mân chi đa cố tiện chi. Phu tích giả, quân tử tỉ đức ư ngọc yên. Ôn nhuận nhi trạch, nhân dã; chẩn mật dĩ lật, tri dã; liêm nhi bất quỵ, nghĩa dã; thùy chi như truỵ, lễ dã; khấu chi kỳ thanh thanh việt dĩ trường, kỳ chung khuất nhiên, nhạc dã; hà bất yểm du, du bất yểm hà, trung dã; phù uẩn bàng đạt, tín dã; khí vi bạch hồng, thiên dã; tinh thần kiến ư sơn xuyên, địa dã; khuê chương đặc đạt, đức dã; thiên hạ mạc bất quý giả, đạo dã."
Câu trả lời của Khổng Tử đại khái có nghĩa là: Không phải vì ngọc ít nên mới quý trọng ngọc, cũng không phải vì đá đẹp nhiều nên mới xem thường đá đẹp. Từ xưa đến nay, người quân tử đều lấy đức hạnh của mình so sánh với ngọc:
- Ngọc quý ôn hòa, bóng bẩy, chứa đựng ân trạch dày dặn, giống như tấm lòng nhân ái của người quân tử, ấm áp, phong phú, thấm nhuần và làm cho lòng người cảm động.
- Ngọc có vân mịn màng mà chắc chắn, giống như trí tuệ của người quân tử, xử thế chu toàn và cẩn mật;
- Ngọc dù vỡ, chỗ gãy có cạnh sắc nhưng không làm người ta bị thương, giống như nghĩa của người quân tử, ngay thẳng, cương nghị mà vẫn có lòng nhân ái;
- Khi đeo ngọc, ngọc rủ xuống thẳng đứng không nghiêng lệch, giống như lễ nghi của người quân tử, khiêm nhường, cung kính;
- Tiếng ngọc trong trẻo, du dương, cuối cùng lại đột ngột dừng lại, giống như nhã nhạc mà người quân tử yêu thích;
- Trên ngọc dù có tỳ vết cũng không che lấp được vẻ đẹp cốt lõi, mà vẻ đẹp cốt lõi của nó cũng không che lấp tỳ vết, giống như sự chân thật của người quân tử;
- Ngọc được mài dũa, màu sắc từ các mặt đều có thể nhìn thấy, giống như tín của người quân tử, biểu lý như nhất - trong ngoài như một;
- Nơi có ngọc quý, phía trên có khí như cầu vồng trắng, giống như người quân tử hòa hợp với trời;
- Ngọc tập trung linh khí của núi sông, giống như tấm lòng người quân tử rộng lớn bao la như đất;
- Ngọc có thể dùng làm quà tặng quý giá, giống như đức của người quân tử, cao quý, trong sạch;
- Người trong thiên hạ không ai không quý trọng ngọc, giống như người quân tử không ai không tôn trọng Đạo.
Trong Kinh Thi có câu: "Ngôn niệm quân tử, ôn kỳ như ngọc." Vì vậy, người quân tử luôn coi trọng ngọc. Có thể thấy, đối với Khổng Tử, sự ôn nhuận của ngọc chính là phẩm chất của người quân tử.
Ngọc không mài, không thành đồ vật quý
Người xưa quan niệm rằng, ngọc thạch cần phải được mài dũa thì mới trở thành một viên ngọc đẹp, người cũng vậy, cần phải trải qua rèn luyện không ngừng mới có thể trở thành quân tử.
Trong Kinh Thi có câu: "Có bậc quân tử, như cắt như giũa, như đẽo như mài". Ý nói rằng, người quân tử nho nhã, giống như ngọc thạch đã được cắt gọt, giũa dũa, đẽo gọt, mài dũa cẩn thận. Đúng như câu nói "Ngọc không mài, không thành đồ", phẩm chất tốt đẹp của người quân tử cũng phải thông qua sự dạy bảo của thánh hiền, cùng với sự tôi luyện và tu dưỡng trong cuộc sống mới có thể đạt được.
Người quân tử có chín điều cần suy nghĩ
Vậy chúng ta hãy cùng xem xét lời dạy của các bậc thánh hiền, xem một người quân tử nên mài giũa tu dưỡng phẩm hạnh của mình như thế nào?
Trong chương "Quý thị" của sách Luận Ngữ, Khổng Tử nói: "Quân tử hữu cửu tư: thị tư minh, thính tư thông, sắc tư ôn, mạo tư cung, ngôn tư trung, sự tư kính, nghi tư vấn, phẫn tư nan, kiến đắc tư nghĩa."
Khổng Tử nói, người quân tử phải thường xuyên tự kiểm điểm bản thân ở chín phương diện:
- Thị tư minh: Khi nhìn có nhìn rõ ràng không, ý chỉ nhìn thấu bản chất bên trong sự vật hiện tượng, có thể phân biệt được đúng sai, phải trái, thiện ác.
- Thính tư thông: Khi nghe có nghe rõ ràng không, ý chỉ biết lắng nghe nhiều chiều để hiểu rõ, biết chọn lọc, loại bỏ cái sai để giữ lại cái đúng, hiểu được sự thật của sự việc.
- Sắc tư ôn: Khi tiếp xúc với người khác có nét mặt ôn hòa không, nét mặt ôn hòa là thể hiện của nội tâm thiện lương, hài hòa.
- Mạo tư cung: Khi ở cùng người khác có giữ tư thái trang trọng cung kính không, tôn trọng người khác chính là thể hiện cảnh giới nội tâm.
- Ngôn tư trung: Lời nói có chân thành không.
- Sự tư kính: Làm việc có nghiêm túc và tận tâm không.
- Nghi tư vấn: Có điều gì không hiểu thì có hỏi rõ ràng không, có tinh thần không ngại học hỏi người dưới.
- Phẫn tư nan: Khi tức giận có nghĩ đến hậu quả không.
- Kiến đắc tư nghĩa: Khi có được thứ gì có nghĩ đến việc có nên nhận hay không, không nên lấy của bất nghĩa.
Thời Xuân Thu, Nho gia rất coi trọng việc người quân tử đeo ngọc, "hành tắc minh bội ngọc", khi đi lại, ngọc bội va vào nhau tạo ra âm thanh trong trẻo nhịp nhàng, vừa là để nhắc nhở bản thân phải hành xử có lễ tiết, chừng mực, vừa là biểu tượng cho hành vi quang minh lỗi lạc, chính trực của người quân tử.
Vậy bạn đọc đến đây, có cảm nhận được nét tao nhã của người xưa không, có nghĩ đến việc phải "như thiết như thoa, như trác như ma" để nâng cao phẩm hạnh tu dưỡng của bản thân lên một tầm cao mới không?
Theo Soundofhope
Minh Nguyệt
