Tác dụng to lớn của niềm vui trong cuộc sống (2)
Các vị thánh vương thời cổ đại đặt ra lễ nhạc không phải để thỏa mãn thú vui của con người, mà là để dẫn dắt con người tiết chế những ham muốn cá nhân, từ đó quay trở về con đường đúng đắn của việc làm người.
Con đường đúng đắn của việc làm người chính là những tiêu chuẩn đạo đức, quy tắc ứng xử mà các thánh vương đã đặt ra cho nhân loại dựa trên đạo trời đất. Đó chính là lễ.
Lễ và nhạc có quan hệ mật thiết với nhau, hỗ trợ lẫn nhau, nhạc ngay thẳng thì lễ cũng ngay thẳng. Âm nhạc và vũ đạo có tác dụng cảm hóa lòng người, thay đổi phong tục một cách trầm mặc hóa. Âm nhạc và vũ đạo ngay thẳng thì lòng người ngay thẳng, lòng người ngay thẳng thì hành vi cũng ngay thẳng. Mỗi người đều an phận với bổn phận của mình, xã hội tự nhiên sẽ ổn định.
Ngược lại, âm nhạc và vũ đạo hỗn loạn báo hiệu sự dao động và bất an trong lòng người, lâu dần tất yếu sẽ dẫn đến lễ nhạc sụp đổ, xã hội đại loạn. Vì vậy, vào thời kỳ cuối Xuân Thu, khi lễ nhạc sụp đổ, Khổng Tử đã kêu gọi: "Phi lễ vật thị, phi lễ vật thính, phi lễ vật ngôn, phi lễ vật động" (Những gì trái với lễ thì không nhìn, không nghe, không nói, không làm).
Quý Thị nước Lỗ dùng bát yết (nhạc yết) để múa hát trong sân nhà, Khổng Tử tức giận nói: "Cái này mà còn có thể nhịn được, thì còn gì không thể nhịn được nữa!" Yết là hàng ngũ trong nhạc vũ thời cổ, cũng là thứ để biểu thị địa vị xã hội, cấp bậc và quy cách của nhạc vũ. Một yết là một hàng tám người, bát yết là tám hàng sáu mươi tư người.
Theo 'Chu lễ' quy định, chỉ có Thiên tử mới được dùng bát yết, chư hầu dùng lục yết, khanh đại phu dùng tứ yết, sĩ dùng nhị yết. Quý thị là chánh khanh, chỉ được dùng tứ yết, vậy mà lại dùng bát yết. Khổng Tử đối với loại hành vi vượt bậc phá hoại lễ chế này cực kỳ bất mãn, bởi vậy, khi nghị luận về Quý thị đã nói: "Ở trong sân nhà mình mà dùng bát yết nhạc vũ, loại chuyện như thế này mà cũng có thể nhẫn nhịn được, thì còn chuyện gì không thể nhẫn nhịn được nữa!"
Bát yết vũ ở trong sân, thoạt nhìn chỉ là một chuyện nhỏ, nhưng thực chất lại là phá hoại lễ chế duy trì sự ổn định của xã hội, liên quan đến sự an nguy của nước Lỗ, thậm chí của cả thiên hạ, cho nên Khổng Tử vô cùng tức giận.
Cũng giống như những khúc nhạc tao nhã có thể cảm ứng trời đất, thần linh giáng xuống sự cát tường, thì những bản nhạc tà dâm cũng sẽ chọc giận thần linh mà chiêu mời tai họa. Xưa kia Trụ Vương nhà Thương thân là thiên tử nhưng không tôn trọng thiên đạo, không nghe nhạc nhã chính âm hợp với trời đất, lại ra lệnh cho nhạc sư Sư Diên sáng tác những khúc nhạc dâm loạn kéo dài thâu đêm suốt sáng, cuối cùng dẫn đến mất nước. Khi Vũ Vương chinh phạt Trụ Vương, ngay cả Sư Diên, người soạn nhạc cho Trụ Vương, cũng phải ôm đàn nhảy xuống sông Bộc Thuỷ tự vẫn.
Vào thời Xuân Thu, vua nước Vệ là Vệ Linh Công đi sứ sang nước Tấn. Giữa đường, ông nghỉ lại bên bờ sông Bộc. Nửa đêm, Vệ Linh Công nghe thấy tiếng đàn, bèn hỏi những người xung quanh, nhưng ai cũng nói không nghe thấy gì. Vệ Linh Công cho gọi nhạc sư Sư Quyên đến và nói: "Ta rõ ràng nghe thấy tiếng đàn, nhưng hỏi mọi người, ai cũng nói không nghe thấy. Hình như có thần linh đang gảy đàn. Ngươi hãy nghe thử và ghi chép lại cho ta." Sư Quyên bèn ngồi ngay ngắn gảy đàn, vừa nghe vừa ghi chép, bận rộn suốt đêm. Đêm hôm sau, ông lại tập luyện suốt đêm. Sau đó, ông theo Vệ Linh Công sang nước Tấn.
Vua nước Tấn là Tấn Bình Công mở tiệc chiêu đãi vua nước Vệ là Vệ Linh Công cùng đoàn tùy tùng. Giữa lúc tiệc rượu đang vui, Vệ Linh Công nói: "Trên đường đến nước ngài, tôi có nghe được một khúc nhạc mới, xin phép được tấu cho ngài nghe." Tấn Bình Công bèn cho nhạc sư nước Vệ là Sư Duyên ngồi cạnh nhạc sư nước Tấn là Sư Khoáng để tấu nhạc.
Sư Duyên chưa đàn xong thì Sư Khoáng đã lấy tay ấn lên dây đàn ngăn lại và nói: "Đây là khúc nhạc của nước mất, không thể đàn tiếp nữa!" Tấn Bình Công không hiểu, Sư Khoáng liền giải thích: "Khúc nhạc này là do Sư Diên sáng tác. Sư Diên từng đàn khúc nhạc dâm loạn này cho vua Trụ, sau đó khi Vũ Vương diệt Trụ, Sư Diên chạy trốn về phía đông, ôm đàn nhảy xuống sông Bộc Thủy tự vẫn. Vì vậy, nơi nghe được khúc nhạc này chắc chắn là ở ven sông Bộc Thủy. Và người đầu tiên nghe được khúc nhạc này, nước của người đó cũng nhất định sẽ suy vong!"
Tấn Bình Công nói: "Ta vốn yêu thích âm nhạc, cứ để cho họ đàn hết khúc đi." Sư Duyên bèn đàn cho đến khi kết thúc khúc nhạc.
Tấn Bình Công hỏi Sư Khoáng: "Trong những khúc nhạc, còn khúc nào cảm động hơn khúc này không?" Sư Khoáng đáp: "Có". Tấn Bình Công muốn nghe, Sư Khoáng nói: " Đức hạnh của Ngài chưa đủ, không thể nghe được." Bình Công nhất quyết muốn nghe, Sư Khoáng đành phải đàn. Đàn đến đoạn thứ nhất, có mười sáu con hạc đen tụ tập ở cửa hành lang; đàn đến đoạn thứ hai, hạc bỗng nhiên vươn dài cổ kêu, xoè cánh bay múa.
Tấn Bình Công nghe xong vô cùng vui mừng, đứng dậy nâng chén kính Sư Khoáng. Sau khi ngồi xuống, ông lại hỏi: "Còn khúc nhạc nào cảm động hơn thế này nữa không?"
Sư Khoáng đáp: "Có. Xưa kia Hoàng Đế từng dùng khúc nhạc đó để triệu tập quỷ thần. Nay đức hạnh của Ngài chưa đủ sâu dày, không nên nghe. Nếu nghe, e sẽ chiêu mời tai họa."
Bình Công nói: "Ta đã già rồi, điều yêu thích nhất chính là âm nhạc, cứ để ta nghe thử xem sao."
Sư Khoáng bất đắc dĩ, đành gảy đàn. Đoạn đầu tiên vừa dứt, mây trắng từ phía tây bắc ùn ùn kéo đến; đoạn thứ hai vừa dứt, gió lớn nổi lên, mưa to ào ạt, ngói trên hành lang bị thổi bay tứ tung. Các quan tả hữu sợ hãi, người thì chạy đông kẻ thì chạy tây, tìm chỗ trốn. Tấn Bình Công sợ quá, bò lồm cồm vào trốn trong căn phòng cạnh hành lang.
Kể từ đó, nước Tấn gặp hạn hán lớn kéo dài ba năm, đồng ruộng khô cằn kéo dài ngàn dặm, Tấn Bình Công cũng từ đó lâm bệnh nặng không dậy nổi.
Cùng là một bản nhạc, Hoàng Đế nghe thấy thì cát tường, Bình Công nghe thấy lại chuốc họa vào thân. Vì sao vậy? Là do đạo đức cao thấp và mục đích thưởng nhạc khác nhau. Âm nhạc cao nhã là thứ để người quân tử tu dưỡng đạo nghĩa. Hoàng Đế với ngôi vị thiên tử, hợp với đức của trời, diễn tấu đại nhạc hòa cùng trời đất để báo đáp thần linh trời đất, đây là hành động đắc đạo, trời người hợp nhất, tự nhiên cát tường.
Còn Tấn Bình Công chỉ với ngôi vị chư hầu, đạo đức còn chưa bằng chư hầu, lại cố chấp muốn nghe đại nhạc hòa cùng trời đất, dùng để thỏa mãn dục vọng tai mắt của mình. Hành vi dùng nhạc trời đất để thỏa mãn dục vọng tai mắt của bản thân, không những không có ích cho việc tu dưỡng đạo nghĩa, ngược lại còn làm tăng thêm tư dục vọng niệm. Đây là sự khinh nhờn thần linh trời đất, là sự phá hoại đại lễ đại nhạc! Làm sao có thể không bị trời phạt!
Tuân Tử nói: "Vinh nhục đến, ắt do đức của người ấy". Những điều tốt lành, được trời phù hộ hay tai họa, bị trời phạt, đều là do lòng người tự chiêu mời. Trong Hoàng Đế Nội Kinh nói: "Chính khí tồn tại bên trong, tà khí không thể xâm phạm"; "An nhiên tự tại, hư tĩnh vô vi, chân khí theo đó mà đến, tinh thần giữ vững bên trong, bệnh tật từ đâu mà đến?".
Giả sử Tấn Bình Công có thể nghe theo lời khuyên của Sư Khoáng, tiết chế dục vọng, tu dưỡng đức hạnh, không có những suy nghĩ vượt quá phận mình, an nhiên tự tại, hư tĩnh vô vi, giữ vững tinh thần, mọi nơi mọi lúc đều cẩn thận tuân theo lễ nghi của chư hầu mà hành sự, thì chỉ có thể nhận được sự ban ơn phù hộ của trời cao, sao có thể liên lụy đến bách tính nước Tấn cũng vì thế mà gặp tai ương?
Sử Ký - Nhạc Thư có viết: Các bậc thánh vương thời xa xưa chế định và thi hành nhạc nhã, không phải để mua vui cho lòng người, thỏa mãn dục vọng, mà là để trị vì thiên hạ. Việc chấn chỉnh giáo hóa đều bắt đầu từ việc chấn chỉnh âm nhạc. Âm nhạc ngay thẳng, hành vi của con người cũng ngay thẳng. Nhạc nhã dùng để lay động huyết mạch, lưu thông tinh thần, từ đó điều hòa và chấn chỉnh thân tâm con người. Công năng của nhạc nhã, ở chỗ đối nội giúp chấn chỉnh tâm ý con người, đối ngoại phân biệt sang hèn; ở chỗ dùng nó để phụng sự tổ tiên, giáo hóa bách tính. Lễ là từ bên ngoài đi vào, nhạc là từ nội tâm mà sinh ra.
Bởi vậy, người quân tử không thể rời xa lễ, rời xa lễ thì hành vi hung bạo ngạo mạn sẽ xâm chiếm bề ngoài; không thể rời xa nhạc nhã, rời xa nhạc nhã thì tà niệm sẽ xâm chiếm nội tâm. Nhạc nhã là thứ người quân tử dùng để tu dưỡng đức hạnh, phòng ngừa sự dâm dật. Bởi vì hành vi dâm dật là do không có sự ràng buộc của lễ nghi mà sinh ra. Cho nên thánh vương để cho người ta tai nghe âm thanh của Nhã và Tụng, mắt nhìn thấy lễ nghi uy nghiêm, chân bước đi cung kính, miệng nói lời nhân nghĩa. Như vậy, người quân tử dù cả ngày trò chuyện với người khác, thì tà ác cũng không có cách nào xâm nhập vào thân tâm.
Từ xưa đến nay, chưa từng nghe nói trường hợp nào mà vua tôi trên dưới, toàn thể dân chúng trong nước, lời nói việc làm, những gì tai nghe mắt thấy đều phù hợp với đại nhạc (âm nhạc cao quý), đại lễ (lễ nghi đúng mực) mà thiên hạ lại không thái bình.
Nói cách khác, nếu vua tôi, dân chúng đều sống đúng theo đạo lý, hành xử theo lễ nghi, thưởng thức âm nhạc cao quý thì đất nước sẽ hòa bình, thịnh trị. Điều này khẳng định sức mạnh của âm nhạc và lễ nghi trong việc giữ gìn trật tự xã hội và mang lại sự thịnh vượng cho quốc gia.
Theo Soundofhope
Minh Nguyệt
