Vế sau câu nói: 'Sinh tử hữu mệnh, phú quý tại thiên' là gì?
Câu "Sinh tử hữu mệnh, phú quý tại thiên" xuất phát từ chương Nhan Uyên trong sách Luận Ngữ, trích từ đoạn đối thoại giữa hai học trò của Khổng Tử là Tư Mã Canh (tự Tử Ngưu) và Tử Hạ.
Tư Mã Canh xuất thân từ tầng lớp quý tộc nước Tống, ba người anh của ông do Tư Mã Hoàn Toản cầm đầu, gây loạn ở nước Tống, Tư Mã Canh kiên quyết phản đối. Sau khi anh trai thất bại, hoặc bị giết, hoặc bỏ trốn, Tư Mã Canh thà sống một mình, không muốn cấu kết với anh trai, nhưng cũng cảm thấy rất cô đơn.
Một hôm, ông thấy các bạn học khác hòa thuận vui vẻ, nói cười rôm rả, nghĩ đến hoàn cảnh của mình, cảm thấy vô cùng cô độc, không khỏi nói với Tử Hạ: "Người người đều có anh em, chỉ mình ta không có", ý chỉ mọi người đều có anh em, duy chỉ có mình đã không còn.
Tử Hạ là một học trò đắc ý của Khổng Tử lúc về già, lúc này Tử Hạ liền khuyên nhủ ông: "Ta nghe nói: 'Sinh tử hữu mệnh, phú quý tại thiên'. Người quân tử kính cẩn thì không mắc lỗi, đối với người khác cung kính có lễ, thì bốn biển đều là anh em. Người quân tử lo gì không có anh em?"
Câu nói "Sinh tử có số, giàu sang do trời" hầu như ai cũng biết, câu "Bốn biển đều là anh em" cũng rất quen thuộc, nhưng có lẽ nhiều người không biết toàn bộ cuộc đối thoại này và câu chuyện đằng sau nó.
Thực ra toàn bộ đoạn văn này đều nói rất hay, ẩn chứa những đạo lý sâu sắc.
Có người cho rằng quan niệm về thiên mệnh "Sinh tử có số, giàu sang do trời" có phần tiêu cực, không bằng những câu nói hào hùng hiện đại như "Mệnh ta do ta không do trời", "Người định thắng thiên" thể hiện tinh thần đấu tranh với số phận.
Thực tế không phải như vậy, những lời nói hào hùng là thứ không đáng tin cậy nhất, ít nhất con người không thể kiểm soát được sinh lão bệnh tử của chính mình, cho nên quan niệm về thiên mệnh "Sinh tử có số, giàu sang do trời" là rất thực tế và trí tuệ, cũng tuyệt đối không tiêu cực, con người vẫn có thể tích cực phấn đấu, để đạt được những thứ mình muốn, nhưng con người quả thực không phải muốn gì được nấy, lúc này cần phải chấp nhận một cách phóng khoáng, bởi lẽ con người ngoài việc không thể kiểm soát sinh lão bệnh tử của mình, thì giàu sang cũng không phải cứ cố gắng là nhất định có được, mà cho dù có được, cũng không có nghĩa là không còn phiền não, cho nên quan niệm về thiên mệnh trong văn hóa truyền thống Trung Quốc là rất trí tuệ.
Tử Hạ dùng câu này để mở đầu an ủi Tử Ngưu rất hay! Tiếp theo nói, những ngã rẽ của cuộc đời tuy có nhiều điều không phải do chúng ta quyết định, nhưng có những điều chúng ta có thể quyết định, ví dụ như sống với thái độ như thế nào, có thể cẩn trọng trong hành động, không mắc lỗi lầm; đối xử với người khác cung kính lễ phép, những việc này chỉ cần chúng ta nỗ lực là có thể làm được, người như vậy ai cũng sẽ yêu quý, ai cũng cảm thấy đáng tin cậy, vậy thì bốn biển đều có thể là anh em! Người quân tử hà cớ gì phải lo lắng không có anh em?
Lời khuyên Tử Hạ đưa ra cũng rất thiết thực và trí tuệ, người ta cũng thường nói "Nghèo đến mức chỉ còn lại tiền", thường dùng để hình dung người rất giàu có, nhưng lại đánh mất sự quan tâm tin tưởng giữa người thân bạn bè, và những thứ quý giá khác trong cuộc sống, kỳ thực con người ngược lại sẽ cảm thấy rất nghèo. Còn sống và giao tiếp với người khác bằng thái độ mà Tử Hạ nói, sẽ có được kết quả bốn biển đều là anh em, mới là giàu có và hạnh phúc. Từ đây cũng có thể thấy, các nhà Nho thời đó coi việc có được mối quan hệ tốt đẹp bốn biển đều là anh em là thành công của cuộc đời, cũng rất thú vị, rất có lý.
Cho nên nói đoạn văn này của Tử Hạ không chỉ có thể an ủi Tử Ngưu, mà còn có thể an ủi mỗi người đang thất vọng, hãy bắt đầu từ những việc nhỏ nhặt bên cạnh, để tìm lại cuộc sống vui vẻ.
Theo Soundofhope
Minh Nguyệt
